Doel
De overstap die de jongere maakt van kinderzorg naar volwassenenzorg markeren met een overgangsritueel of een korte afscheidsceremonie.
Doelgroep
Jongeren met een chronische aandoening tussen 16 en 19 jaar.
Ontwikkelaars
Het Kenniscentrum Zorginnovatie van Hogeschool Rotterdam heeft binnen de onderzoeksprogramma’s Op Eigen Benen en Op Eigen Benen vooruit, de tool ‘Overgangsritueel’ ontwikkeld. Bij deze onderzoeksprogramma’s stond verbetering van transitiezorg voor jongeren met een chronische aandoening centraal.
Beschrijving
Transitie in zorg is niet één moment maar een proces waarin jongeren en ouders gedurende een bepaalde periode worden begeleid naar de nieuwe zorgsituatie.
Toch kan het voor alle betrokkenen betekenisvol zij nom het moment van overdracht op een rituele wijze te markeren en de zorg aan de kinderkant af te sluiten. Zo kun je bijvoorbeeld denken aan het organiseren van een klein feestje met een paar jongeren die afscheid nemen (bijvoorbeeld een high tea). Ook kan aan het laatste consult een feestelijk tintje worden toegevoegd. Dit alles om het moment te markeren. Hiermee wordt tevens de overdracht van zorg rondom de jongere zichtbaar georganiseerd: dit maakt de continuïteit zichtbaar.
Een overgangsritueel kan dus individueel (in overleg met jongere en ouders) plaatsvinden, of in groepsverband. De overdracht moet geschieden op een moment dat er geen bijzonderheden in de ziekte en geen wisselingen in de behandeling gaande zijn.
Effect/resultaat
Een concreet moment van terug- en vooruit blikken dat het overgangsproces markeert en door jongeren en professionals erg wordt gewaardeerd. Jongeren die de overstap hebben gemaakt, beschouwen dit moment als een waardevolle afsluiting, een moment waarop ze het leven tot dan toe hebben besproken en aan een nieuwe fase zijn begonnen. Kinderarts: ‘Ik heb geen huilende jongere meer die mij in de armen valt en mij overlaadt met cadeautjes, maar gewoon weg gaat met een ‘oké, bedankt, ik zie je nog wel eens’.
Achtergrondinformatie
- FNO. 2019. Hoe jongeren de transitie in zorg ervaren. Interactieve PDF
- FNO. 2018. Tien punten programma betere transitie in medische zorg. Tot stand gekomen tijdens de Ronde Tafel Transitie in Zorg op 10 oktober 2017
Voorbeelden van toepassingen in de praktijk
De onderstaande voorbeelden zijn afkomstig uit onderzoek van het programma ‘Op eigen benen’:
Transitiecoördinator UMC Utrecht – Reumatologie: ‘Rond het 16e of 17e levensjaar komt de reumatoloog naar het kinderziekenhuis om de jongere te ontmoeten, zodat de jongere en de behandelaar elkaar vroeg leren kennen. De vervolgbehandelaar hoort wat zich rond de jongere heeft afgespeeld. Afhankelijk van de jongere en de ziekte, maar rond de leeftijd van 18 jaar, hebben we een gezamenlijke afspraak die te betitelen is als een overgangsritueel. Het is een mijlpaal, een moment om bij stil te staan. De kinderarts, specialist, transitiecoördinator, de jongere, vriend/vriendin en eventueel de ouders zijn er. Dan blikken we terug op het hele proces dat de jongere heeft doorlopen. De kinderarts stimuleert hierin met name dat de jongere zichzelf karakteriseert. Bijvoorbeeld: ‘Ik ben iemand die zich niet zo makkelijk uit’. De reumatoloog kan daar op ingaan door te benoemen waar hij op moet letten wanneer hij de behandeling overneemt. Bijvoorbeeld: ‘Kan het zijn dat ik jou een beetje moet prikkelen om antwoord te geven?’. Er is een gesprek met actieve inbreng van de jongere over de groei van kind naar volwassenheid en over wat de jongere allemaal heeft bereikt. Hierdoor wordt de reumatoloog meegenomen in het verhaal van de jongere naar de volwassenesetting toe. Samen wordt bekeken hoe het vervolg eruit gaat zien. De kinderarts staat op en geeft een hand en de reumatoloog geeft een hand. De transitiecoördinator praat nog wat na, over hoe de jongere het vond en blikt vooruit op het eerste consult aan de volwassenkant. Bij dit gesprek bied UMC Utrecht geen certificaat of iets dergelijks aan.’
Erasmus MC – CF team: ‘Bij de transitiepoli zijn artsen en verpleegkundig consulenten van zowel de kinderzorg als de volwassenzorg aanwezig. De patiënt komt meestal met zijn ouders naar de transitiepoli. Vooraf neemt de kinderarts de patiënten door met de arts van de volwassenzorg. Het consult is vergelijkbaar met de ‘normale’ consulten elk kwartaal. Het enige verschil is dat de arts van de volwassenzorg ook aanwezig is. Deze arts stelt zich tijdens het consult aan de patiënt en zijn ouders voor en vertelt wat over de toekomstige zorg. De jongere en de ouders kunnen op dit moment vragen stellen aan beide artsen. Dit consult is het officiële afscheid met de kinderarts. De arts geeft de jongere een afscheidsboekje met foto’s van de afgelopen jaren. Vervolgens vindt nog een gesprek plaats met de verpleegkundig consulent van zowel de kinderzorg als de volwassenzorg. Tijdens dit gesprek wordt besproken wat de praktische gang van zaken is in de volwassenzorg. De patiënt krijgt een informatiemap mee naar huis om alles over afdeling in de volwassenzorg na te lezen. Ook wordt een afspraak gemaakt met de consulent voor een rondleiding op de afdeling in de volwassenzorg en een eerst volgende poli afspraak.’
Erasmus MC / Sophia Kinderziekenhuis – Hemofilie: ‘Jongeren mogen pas de overstap maken als zij een ‘examen’ hebben gedaan waar zij hun vaardigheid om zelf te prikken en dosis te bepalen hebben gedemonstreerd. Ook dit is een voorbeeld van een overgangsritueel’.
Meer informatie?
U kunt contact opnemen via opeigenbenen@hr.nl